فهرست مطالب
تعریف مدیریت بحران
مدیریت بحران به مجموعه اقدامات و فرآیندهایی گفته می‌شود که برای تجزیه و تحلیل بحران پیش‌آمده، تصمیم‌گیری دربارهٔ آن و اقدام برای رفع آن طراحی و برنامه‌ریزی می‌شود.
در این فرآیند تلاش می‌شود تا با شناسایی و ارزیابی خطرات، برنامه‌ریزی برای کاهش اثرات ناشی از بحران، آمادگی برای واکنش سریع و مؤثر در مواجهه با بحران و ارزیابی و بهبود شرایط پس از بحران، سازمان‌ها و جوامع بتوانند بهترین عملکرد را در مقابله با شرایط بحرانی ارائه دهند و از ایجاد تأثیرات منفی بیشتر جلوگیری کنند. این فرآیند نیازمند هماهنگی، همکاری و قدرت تصمیم‌گیری سریع است.
همچنین فرآیند مدیریت بحران به شناسایی و پیش‌بینی بحران‌های احتمالی می‌پردازد تا با انجام اقدامات پیشگیرانه، از وقوع بحران جلوگیری کرده و یا در صورت وقوع، اثرات منفی آن را به حداقل برساند.
تعریف دقیق بحران
بحران از دیدگاه روانشناسان تعاریف مختلفی دارد. این تعاریف مختلف ممکن است براساس زمینهٔ تحقیقات و نگرش‌های فردی آن‌ها شکل گرفته باشد. در ادامه به معروف‌ترین تعاریف بحران از دیدگاه‌های مختلف اشاره می‌کنیم:
- کاپلان: بحران مانعی بر سر راه اهداف زندگی فرد است که از طریق روش‌های معمولی حل مسئله، برطرف نمی‌شود.
- لیلیبریج و کلوکن: بحران به معنای به هم خوردن تعادل روانی فرد بر اثر شکست است که به ناامیدی، اندوه، هراس، اضطراب و… منجر می‌شود.
- جیمز و گیلیلند: بحران درک یا تجربهٔ یک رویداد یا وضعیت سخت است که فراتر از منابع موجود و میزان تحمل و انطباق‌پذیری فرد باشد.
- واینر و کان: بحران یعنی شرایطی که ایجاد ناامنی کند. وجود تهدید جدی نسبت به هدف‌ها و افزایش فشار برای واکنش نسبت به مسائل نیز از تعاریف دیگر بحران است.
- میلر و ایسکو: بحران وضعیت حاد کوتاه‌مدتی است که گاه به درازا می‌کشد. این وضعیت باعث ایجاد تنش‌های فیزیکی و استرس در ارگانسیم مورد نظر خواهد شد.
- سازمان جهانی بهداشت: بحران به معنای درهم‌ریختگی روانی و زیستمحیطی است که از میزان ظرفیت انطباق‌پذیری افراد یا جامعهٔ مبتلا به، بیشتر باشد.
سعید حسینی فرد به عنوان کوچ به دیگران کمک می‌کند تا اهداف خود را در زندگی و مسیر شغلی خود از طریق شناسایی نقاط قوت و ضعف، محقق کنند. در نتیجه، کوچینگ مدیران کسب‌وکار یک فرایند آموزشی و مشاوره‌ای است که در آن یک کوچ متخصص، به مدیر کمک می‌کند تا عملکرد خود را در محل کار بهبود بخشد. جهت دریافت وقت مشاوره، شماره تماس خود را وارد نمایید.
مشخصات بحران و درگیر شدن با آن
برای مدیریت بحران‌های فردی، شغلی و اجتماعی، قبل از هر چیز باید با مشخصات بحران و درگیر شدن با آن آشنا شویم تا در صورت وقوع بحران، با تشخیص به موقع آن بتوانیم اقدامات لازم برای رفع و مدیریت آن را انجام دهیم. توجه به این مشخصات می‌تواند در فهم بهتر و پشتیبانی از خود و افرادی که دچار بحران شده‌اند، مؤثر باشد.
حمایت و پشتیبانی، کمک به روند بهبودی و ارائهٔ فرصت‌های مشاورهٔ تخصصی، می‌تواند به افراد در مواجهه با بحران کمک کند. مشخصات بحران و درگیری با آن در افراد عبارتند از:
- ضعف تمرکز
- کاهش توانایی مقابله با مشکلات
- ناامیدی
- اختلالات روانی
- تحریک‌پذیری بالا
- ناتوانی در تصمیم‌گیری
- درگیری با دیگران
- خشم و عصبانیت
- اندوه
- دوری از موقعیت‌های اجتماعی
- کم‌اشتهایی و بی‌خوابی
- افسردگی
- بی‌تفاوتی به امور
- مصرف الکل و دخانیات
- انکار حقایق
- تغییرات رفتاری
اصول مدیریت بحران
اصول مدیریت بحران شامل رویکردها و استراتژی‌های اساسی است که برای مدیریت و کنترل بحران‌ها و وضعیت‌های بحرانی تعیین شده‌اند. این اصول می‌توانند به سازمان‌ها و افراد کمک کنند تا با بحران‌ها به بهترین شکل ممکن مقابله کنند و تأثیرات منفی آن‌ها را کاهش دهند. اصول اساسی مدیریت بحران عبارتند از:
تشخیص بحران
اولین اصل در مدیریت بحران، تشخیص به موقع بحران است. شناسایی خطرات و موانع، برای ارزیابی و مقابله با بحران امری حیاتی است.
پیش‌بینی و برنامه‌ریزی
برنامه‌ریزی پیش از بحران از اصول مدیریت بحران است که هدف آن زمینه‌سازی برای مقابله با بحران و حل مسائل است. شناسایی و تحلیل ریسک‌ها، ارزیابی آمادگی‌های لازم برای مقابله با مشکلات و برنامه‌ریزی مناسب برای واکنش به بحران‌ها در مدیریت بحران بسیار مؤثر است.
واکنش سریع و مؤثر
واکنش سریع و مناسب به بحران، برای کاهش تأثیرات منفی و جلوگیری از گسترش آن لازم است.
ارتباطات قوی: برقراری ارتباط مؤثر با افراد داخل و خارج سازمان یا نهادها در زمان بروز بحران، برای تبادل اطلاعات و هماهنگی بهتر، از دیگر اصول مدیریت بحران است.
عنوان بخش : متن مربوط عنوان باید در این قسمت قرار بگیرد.
مدیریت منابع
منابع انسانی، مالی و فنی باید در هنگام بحران به درستی مدیریت شوند. زیرا این منابع تأثیر مستقیمی در بهبود سریع بحران و کاهش اثرات منفی آن دارند.
تصمیم‌گیری سریع و اثربخش
اتخاذ تصمیمات سریع و اثربخش برای مدیریت و رفع بحران، با توجه به اطلاعات موجود، از اصول اساسی مدیریت بحران است.
توانایی فراگیری و تغییر: آموزش و آماده‌سازی کارهای مرتبط برای مدیریت بحران و توانایی انطباق با شرایط متغیر، برای مدیریت بحران لازم و حیاتی است.
ارزیابی و یادگیری از تجربیات
ارزیابی عملکرد، حین بحران و پس از آن، برای یادگیری از تجربیات و بهبود فرآیندها در آینده از اصول مدیریت بحران است.
حفظ انسانیت
حفظ انسانیت و اخلاق و احترام به حقوق انسانی بر تصمیم‌گیری‌های افراد هنگام مدیریت بحران اثرگذار است.
مدیریت بحران رهبران در کسب و کار
توانایی مدیریت بحران یک مهارت ضروری برای مدیران و رهبران کسب‌وکارها بوده و در ایجاد پاسخ‌ها و واکنش‌های مؤثر هنگام بروز بحران نقش حیاتی دارد. زیرا بحران‌ها وقایع پیش‌بینی‌نشده‌ای هستند که می‌توانند کارکرد عادی سازمان را تحت تأثیر قرار دهند. توانایی مدیریت بحران به رهبران کمک می‌کند تا با چالش‌ها و مشکلات به شیوه‌ای کارآمد برخورد کرده و از پیامدهای منفی بحران‌ها جلوگیری کنند.
همچنین توجه به نکات و اصول مدیریت بحران باعث می‌شود که رهبران کسب‌وکارها بهترین پاسخ‌ها را در مواجهه با بحران‌ها، برای حفظ عملکرد و پایداری سازمان ارائه دهند. در ادامه به اقدامات ضروری برای رهبران به منظور مدیریت بحران اشاره می‌کنیم:
- انجام برنامه‌ریزی برای پیشگیری و بهبود آمادگی سازمان برای مواجهه با بحران
- ایجاد استراتژی‌های روشن و مشخص و تعیین اولویت‌های سازمان
- ایجاد یک تیم بحران با اعضای مشخص و مسئولیت‌های واضح برای مدیریت واکنش‌ها
- تبادل اطلاعات با نهادهای داخلی و خارجی و هماهنگی در زمان وقوع بحران
- توانایی تصمیم‌گیری فوری برای کاهش اثرات منفی بحران
- برخورد شفاف با اعضای تیم و توجه به اطلاعات به‌روز دربارهٔ بحران
- توانایی انطباق با شرایط متغیر
- ارائهٔ آموزش‌های منظم به کادرهای مربوط برای تقویت توانمندی‌های مدیریت بحران
- بازنگری و ارزیابی مداوم عملکرد سازمان در زمان بحران برای بهبود فرآیندها در آینده
چرخه مدیریت بحران
چرخهٔ مدیریت بحران یک مدل مفهومی است که فرآیند مدیریت بحران را به چند مرحلهٔ متوالی تقسیم می‌کند. این مدل به رهبران و تیم‌های مدیریت بحران کمک می‌کند تا بحران‌ها را به شکل منظم و مؤثر مدیریت کنند. چرخهٔ مدیریت بحران شامل مراحل زیر است:
- پیشگیری: پیشگیری اولین و مهم‌ترین مرحله در چرخهٔ مدیریت بحران است. این مرحله شامل اقداماتی برای پیشگیری از وقوع بحران است. همچنین در این مرحله برنامه‌ها و راهبردهایی برای شناسایی و کاهش احتمال وقوع بحران تدوین می‌شود.
- آمادگی: در این مرحله طرح‌های آموزشی برای آماده‌سازی تیم مدیریت بحران تمرین و اجرا شده و تجهیزات و منابع مورد نیاز برای مقابله با بحران فراهم می‌شود.
- شناسایی و تشخیص: در این مرحله هر گونه نشانه یا علامتی که به وقوع بحران اشاره دارد، شناسایی و ارزیابی می‌شود. اطلاعات، جمع‌آوری شده و تجزیه و تحلیل می‌شوند تا ماهیت و اندازهٔ بحران مشخص شود.
- واکنش و مقابله: بعد از تشخیص بحران، برنامه‌ها و راهکارهایی که برای مقابله با بحران در نظر گرفته شده، اجرا و اقدامات فوری برای مدیریت بحران انجام می‌شود.
- بازیابی و اصلاح: در این مرحله اقداماتی در راستای ارزیابی عملکرد سازمان در هنگام مدیریت بحران انجام می‌گیرد تا در صورت لزوم بتوان از وقوع بحران‌های آینده جلوگیری کرد.
- ارزیابی و بهبود: در این مرحله با توجه به بازیابی و اصلاحات انجام‌شده، عملکردهای آیندهٔ سازمان برای مقابله با بحران بهبود می‌یابد.
راه های مدیریت بحران
اگرچه همهٔ ما می‌خواهیم که در ابعاد مختلف زندگی فردی و حرفه‌ای خود دچار مشکل و بحران نشویم، ولی بروز بحران‌های مختلف در زندگی، امری اجتناب‌ناپذیر است. به همین دلیل لازم است راه‌های مدیریت بحران را بیاموزیم تا در صورت وقوع بحران بتوانیم بهترین واکنش را در پیش بگیریم و اثرات مخرب بحران را کاهش دهیم. در ادامه به راه‌های مدیریت بحران اشاره می‌کنیم:
- هنگام مواجهه با بحران خونسردی خود را حفظ کنید و کنترل افکار، احساسات و اقدامات خود را به دست بگیرید.
- از خودتان و اعضای تیم‌تان انتظارات واقعبینانه داشته باشید و در صورت لزوم برای مدیریت بحران از نهادهای داخلی و خارجی کمک بگیرید.
- به توانایی‌های خود اعتماد داشته باشید و اجازه ندهید ترس‌ها و موانع شما را از تسلط بر شرایط دور کند.
- به رفتارهای خود و دیگران هنگام مواجهه با بحران دقت کنید و در صورت لزوم از افراد موفق در این زمینه الگوبرداری کنید.
- پیش از وقوع بحران سعی کنید که به مشکلات احتمالی و راهکارهای احتمالی برای مقابله با آن‌ها بیاندیشید.
- مثبت‌نگر باشید. زیرا از این طریق بیشتر می‌توانید تیم‌تان را با خودتان همراه سازید و از توانایی‌های آن‌ها برای مدیریت بحران استفاده کنید.
- سعی کنید کارها را برای خودتان و دیگران ساده کنید. گاهی حجم زیاد کارها و اقدامات مربوط به مدیریت بحران باعث سردرگمی افراد شده و مانع از تلاش آن‌ها برای کنترل شرایط می‌شود.
- اهداف خود را به خوبی شناسایی و تعیین کنید و برای مدیریت بهتر بحران پیش‌آمده از اولویت‌بندی کارها و وظایف استفاده کنید.
- نسبت به بحران دید کلی داشته باشید و از دور به موضوع نگاه کنید. این کار در یافتن راه‌حل‌های مقابله با بحران بسیار مؤثر است.
- با اعضای تیم احساس همدلی داشته باشید تا بیشتر بتوانید از انرژی آن‌ها در راستای حل مشکلات و موانع کمک بگیرید.
- به دنبال درس گرفتن از شکست‌ها باشید و به طور مداوم برنامه‌های جدیدی برای مقابله با بحران تدوین کنید.
سعید حسینی فرد به عنوان کوچ به دیگران کمک می‌کند تا اهداف خود را در زندگی و مسیر شغلی خود از طریق شناسایی نقاط قوت و ضعف، محقق کنند. در نتیجه، کوچینگ مدیران کسب‌وکار یک فرایند آموزشی و مشاوره‌ای است که در آن یک کوچ متخصص، به مدیر کمک می‌کند تا عملکرد خود را در محل کار بهبود بخشد. جهت دریافت وقت مشاوره، شماره تماس خود را وارد نمایید.
اهداف مدیریت بحران
مدیریت بحران از ملزومات اساسی هر سازمان است که نقش بسیار مهمی در حفظ پایداری و انطباق با مواقع بحرانی دارد. این مقوله اهداف مهمی را دنبال می‌کند که مکمل یکدیگر و در راستای افزایش توانمندی سازمان در مواجهه با بحران‌های پیش رو هستند. اهداف مدیریت بحران عبارتند از:
- حفظ ایمنی و سلامت عمومی
- کاهش خسارات و حفظ دارایی‌ها
- حفظ پایداری و ادامهٔ فعالیت سازمان‌ها و نهادها
- تقویت همکاری و هماهنگی اعضا
- پیشگیری از وقوع بحران‌ها
- ادارهٔ منابع مالی، انسانی و فنی هنگام وقوع بحران
- حفظ زیرساخت‌ها
- بهبود عملکرد برای مقابله‌ٔ مؤثر با بحران‌های آینده
- ارتقاء سطح مدیریت اطلاعات و افزایش ارتباطات
تفاوت مدیریت ریسک و مدیریت بحران چیست؟
مدیریت ریسک و مدیریت بحران از مقوله‌های مهم در حفظ پایداری و عملکرد سازمان‌ها هستند. اما این دو مفهوم با هم تفاوت‌هایی دارند. مدیریت ریسک به پیشگیری و برنامه‌ریزی برای کاهش وقوع خطرات احتمالی که ممکن است در آینده رخ دهد مربوط می‌شود اما مدیریت بحران شامل پاسخ و واکنش به یک رویداد منفی، در زمان رخ‌دادن حادثه و پس از وقوع آن است.
بنابراین در مدیریت بحران به رویدادهایی که روند عادی سازمان را مختل می‌کنند پرداخته می‌شود، در حالی که مدیریت ریسک به پیش‌بینی رویدادهایی می‌پردازد که پتانسیل ایجاد اختلال در روند عادی سازمان را داشته باشند.
اهمیت مدیریت بحران
مدیریت بحران هم در زندگی فردی و هم در محیط‌های سازمانی از اهمیت زیادی برخوردار است. زیرا مواجهه با وقایع ناگهانی و بحرانی جزء طبیعت زندگی است و داشتن استراتژی‌های مناسب برای مدیریت بحران می‌تواند برای افراد اثرات مثبتی به همراه داشته باشد. در ادامه به اهمیت مدیریت بحران اشاره می‌کنیم:
- حفظ سلامت و امنیت شخصی
- مدیریت استرس و فشارهای ناگهانی
- حفظ تعادل و پایداری زندگی
- تقویت قدرت تصمیم‌گیری
- استفاده از فرصت‌ها و رشد فردی
- حفظ اعتبار سازمانی
- حفظ شکوفایی و عملکرد سازمانی
- کاهش خسارات مالی در کسب‌وکارها و سازمان‌ها
- ایجاد فرصت‌های جدید برای سازمان‌ها
نتیجه گیری
وقوع بحران در ابعاد شخصی، حرفه‌ای و سازمانی امری طبیعی است و ممکن است مشکلات متعددی برای افراد، سازمان‌ها و صاحبان کسب‌وکار ایجاد کند. در چنین شرایطی باید مهارت مدیریت بحران را تقویت کرد. مدیریت بحران از طریق مراحلی همچون پیشگیری، آمادگی، تشخیص، واکنش، بازیابی و بهبود، به افراد و سازمان‌ها کمک می‌کند تا هنگام بروز بحران با واکنش مناسب به وقایع بتوانند از تأثیرات منفی آن کاسته و فرصت‌هایی برای بهبود و ارتقای عملکرد خود فراهم کنند.
مدیریت بحران در حفظ سلامت و امنیت شخصی و عمومی، حفظ تعادل و پایداری، کاهش خسارات، ایجاد فرصت‌های جدید، مدیریت استرس و… نقش مهمی دارد. به همین دلیل برای کاهش خسارات و اثرات منفی حاصل از بحران در زندگی فردی و حرفه‌ای، لازم است مهارت‌های مدیریت بحران را بیاموزیم.
