در زندگی همه ما مسائل و مشکلاتی درزمینهٔ تحصیل، کار، خانواده و روابط اجتماعی وجود دارد. وجود این مسائل مسیر ما برای رسیدن به اهداف را دشوار می‌کند. اما اگر ما بتوانیم از این مسائل و چالش‌ها تجربه کسب کنیم، به بلوغ و رشد فکری می‌رسیم. در مسائل روزمره چه مسائل بزرگ چه کوچک ما هیچ‌گونه راه فراری نداریم و باید به کمک مهارت حل مسئله این چالش‌ها و مسائل را پشت سر بگذاریم.
حل مسئله یک مهارت اکتسابی است که به کمک آن می‌توانیم چالش‌های زندگی را کنترل کنیم و مسیر رسیدن به اهداف و موفقیت را برای خود ساده‌تر کنیم. در اصول موفقیت یکی از مهارت‌های مهم برای رسیدن به موفقیت حل مسئله است. به همین خاطر در کلاس‌های روانشناسی و موفقیت یکی از مهارت‌هایی که به افراد یاد داده می‌شود مهارت حل مسئله است.
بهترین زمان برای یادگیری مهارت حل مسئله سنین کودکی به‌خصوص زمانی که کودکان به مدرسه می‌روند می‌باشد. در این مقاله حل مسئله، قدم‌های حل مسئله، دلایل ناتوانی ما در حل مسئله و تکنیک‌های حل مسئله را به‌صورت کامل آموزش می‌دهیم.
منظور از مسئله چیست؟
مسئله را می‌توان یک موضوع دشوار و پیچیده مطرح کرد که در برابر رسیدن افراد به موفقیت مانند یک مانع عمل می‌کند. برای درک بهتر این مسئله به این جمله یان رابرت سون در کتاب حل مسئله توجه کنید. یان رابرت سون می‌گوید وقتی وضعیت فعلی خود را به‌صورت واضح و مشخص می‌دانید و وضعیت مطلوب و دلخواه و اهداف خود را به‌صورت شفاف مشخص می‌کنید اما نمی‌دانید که چه مسیری را باید طی کنید تا از وضعیت فعلی به وضعیت مطلوب خود برسید شما با یک مسئله مواجه هستید.
مهارت حل مسئله
همان‌طور که در مقدمه عنوان کردیم حل مسئله یک مهارت اکتسابی است. که با یادگیری این مهارت می‌توانید مسائل زندگی را حل کنید. اگر شما در برابر مسائل و چالش‌های زندگی راه‌حل مناسب ارائه کنید در برخورد با آن‌ها مضطرب نمی‌شوید و با اعتمادبه‌نفس بالا راه‌حل ارائه می‌دهید. زمانی که مهارت حل مسئله در شما تقویت می‌شود به چالش‌ها به چشم یک فرصت برای شکوفایی استعدادهای خود نگاه می‌کنید. جالب است بدانید که فرایند حل مسئله برای همه افراد یکسان نیست. افراد مختلف در برابر چالش‌ها واکنش‌های متفاوتی نشان می‌دهند.
به‌عنوان‌مثال برخی از افراد با بروز احساسات منفی شدید به کارهایی مثل سیگار کشیدن و مصرف مواد مخدر روی می‌آورند . البته این نکته را در نظر داشته باشید که این واکنش کاملاً ناسازگارانه است و یک روش حل مسئله نادرست است؛ زیرا انجام این کارها مانع تصمیم‌گیری عقلانی می‌شود.
برخی دیگر از افراد ممکن است با بروز احساسات شدید منفی سکوت کنند. به این نوع واکنش، واکنش هیجان‌نما یا سازگارانه می‌گویند. برخی دیگر از افراد در مواجهه با این‌گونه مسائل تلاش و کوشش می‌کنند، اطلاعات لازم را جمع‌آوری می‌کنند و برای آن برنامه‌ریزی می‌کنند. سپس با صبر و حوصله مسائل را حل می‌کنند به این دسته از افراد مسئله مدار می‌گویند.
با یادگیری روش مسئله مداری در برابر چالش‌ها می‌توانید به‌راحتی مسئله‌ها را به شکل بهتری حل کنید یادگیری حل مسئله به روش مسئله مدار کاملاً اکتسابی است.
مهارت حل مسئله در چهار گام
فرایند حل مسئله و رسیدن به راه‌حل برای حل مشکلات چهار گام اساسی دارد. که در این قسمت این چهار گام را به‌صورت کامل موردبررسی قرار می‌دهیم.
پیدا کردن مسئله و بررسی عوامل بروز آن
قبل از حل مسئله شما باید بتوانید که مسئله را به‌صورت کامل درک کنید و سپس به سراغ ارائه راه‌حل بروید. در قدم اول مسئله را به‌صورت شفاف و واضح تعریف کنید. سپس به بررسی عللی بپردازید که باعث به وجود آمدن آن چالش شده است؛ زیرا برخی از عوامل به وجود آمدن چالش‌ها نشانه‌های ظاهری ندارند. این شما هستید که باید تلاش کنید با تیزبینی علت واقعی آن را کشف کنید. در این گام شما می‌توانید با افراد متخصص و آگاه مشورت کنید و از روش‌های مختلف مثل کتاب خواندن، دیدن دوره‌های آموزشی، خواندن مقاله، اطلاعات جمع‌آوری کنید. شناخت دقیق مسئله کمک زیادی به شما در حل مسئله می‌کند.
پیدا کردن راه‌حل
در این مرحله برای مقابله با چالش باید سعی کنید راه‌حل‌های مختلفی ارائه کنید. برای حل یک مسئله تنها به یک‌راه حل محدود نشوید؛ زیرا این کار تفکر خلاقانه شمارا نابود می‌کند. تلاش کنید و راه‌حل‌های متفاوتی پیدا کنید. در این مرحله سعی کنید که فکر و تخیلات خود را آزاد بگذارید تا روش‌های مختلف برای حل مسئله و ذهنتان برسد.
بررسی راه‌حل‌های مختلف و انتخاب بهترین راه‌حل
در مرحله قبل برای پیدا کردن راه‌حل هیچ محدودیتی قائل نبودیم اما برای حل مسئله از میان هزاران راه‌حل تنها یک‌راه حل مناسب وجود دارد که ما باید بتوانیم این راه‌حل را تشخیص دهیم. در این مرحله راه‌حل‌های مختلف را از جوانب مختلف موردبررسی قرار می‌دهیم تا بتوانیم بهترین راه‌حل‌ها را انتخاب کنیم.
مرحله اجرای راه‌حل و بازبینی آن
در این مرحله راه‌حلی که انتخاب کرده را باید آن را اجرا کنید و سپس به بازبینی و توجه به پیامدهای آن بپردازید. اگر بعد از اجرای راه‌حل، پیامدهای پیش‌آمده مورد رضایت شما بود پس فرآیند حل مسئله تمام‌شده است، اما اگر از پیامدهای حل مسئله رضایت نداشتید باید مجدد به سراغ گام اول بروید و این فرآیند را دوباره طی کنید. و تا زمانی که مسئله دیگر برای شما دردسری به همراه نداشته باشد این 4 گام را باید طی کنید.
دلایل ناتوانی در حل مسئله
برخی از افراد در فرایند حل مسئله نمی‌توانند اشتباهات خود را تشخیص دهند و در برابر چالش‌ها نمی‌توانند از مهارت حل مسئله استفاده کنند. عدم توانایی در حل مسئله دلایل مختلفی دارد در این قسمت چهار نمونه از مهم‌ترین دلایل ناتوانی در حل مسئله را بیان می‌کنیم:
اشتباه گرفتن نشانه با عوامل ایجاد مشکل در فرایند حل مسئله: در این مرحله شما باید سؤالات درستی از خود بپرسید تا بتوانید ریشه اصلی مشکل را پیدا کنید.
به دنبال راه‌های سریع بودن: برای پیدا کردن راه‌حل نباید عجله کنید. عجله باعث می‌شود که ذهن شما نتواند راه‌حل‌های مختلف برای پیدا کردن ریشه مشکل را پیدا کند.
بیش‌ازحد بر روی خود حساب کردن: برای حل مسائل در کنار دانش و آگاهی باید تفکر منطقی داشته باشید زیرا تفکر منطقی موجب خلاقیت ذهن و این پردازی بیشتر می‌شود.
ناتوانی در حل مسئله چه تأثیراتی برای زندگی وامی‌گذارد ؟
میزان رضایت ما از سطح زندگی به میزان توانایی ما در حل مسئله بستگی دارد. اگر ما در زندگی نمی‌توانیم برای مشکلاتمان راه‌حل پیدا کنیم ممکن است ناراحت و افسرده شویم.
برخی از مشکلاتی که براثر ناتوانی در حل مسئله برای ما پیش می‌آید
ارتباطات اجتماعی و ارتباطات خانگی و عاطفی ما ممکن است همیشه با چالش‌هایی روبرو شود. اگر ما مهارت حل مسئله نداشته باشیم نمی‌توانیم این مشکلات را حل کنیم و ارتباطاتمان را از دست می‌دهیم.
در محیط کار اگر نتوانیم مسائلی که پیش می‌آید را حل کنیم در کار احساس ضعیف بودن و ناتوانی می‌کنیم و اعتمادبه‌نفس خود را از دست می‌دهیم. اگر شما در زندگی یک فرد موفق باشید و نتوانید مشکلات خود را حل کنید بیشتر در معرض مشکلات روحی و روانی قرار می‌گیرد.
تکنیک‌هایی برای حل مسئله
زمانی که فن‌های حل مسئله را یاد می‌گیرید مهارت حل مسئله در شما تقویت می‌شود. در این مقاله به‌صورت کامل از اهمیت مهارت حل مسئله صحبت کردیم در این قسمت تکنیک‌هایی برای حل مسئله به شما معرفی می‌کنیم.
داشتن نگرش مثبت
یکی از تکنیک‌های مهم در حل مسئله داشتن نگرش مثبت است. افراد به خاطر نگرش نادرست زمانی که در زندگی با یک چالش روبرو می‌شوند آن را غیرقابل‌حل می‌دانند و این بزرگ‌ترین مانع در فرایند ۴ مرحله‌ای حل مسئله است. برای اینکه بتوانید در فرایند حل مسئله انگیزه خود را حفظ کنید باید مشکل را قابل‌حل بدانید و به آن به چشم یک فرصت استثنایی برای رشد و موفقیت نگاه کنید با این نگرش شما می‌توانید با اعتمادبه‌نفس بالا مسائل و مشکلات را حل کنید.
افکار منفی را دور بریزید
اخبار منفی احساسات شمارا در دست می‌گیرد و باعث می‌شود که تصمیمات نادرست بگیرید. برای کنترل افکار منفی می‌توانید بر روی کاغذ یک جدول T بکشید و در طی روز وقتی یک فکر منفی وارد ذهن شما شد به‌سرعت آن فکر را یادداشت کنید و همان لحظه مقابل آن فکر مثبت همان فکر منفی را یادداشت کنید. فقط این نکته را در نظر داشته باشید که فکر مثبت را نباید با جملات منفی بنویسید. به‌عنوان‌مثال وقتی فکری مثل نکند ماشین من دزدیده شود به ذهنتان مارسد مقابل آن فکر ماشین من جایش امن است را یادداشت کنید. افکار مثبت به شما احساس اعتمادبه‌نفس بیشتری می‌دهند.
خلاقیت خود را به کار بگیرید
همیشه راه‌حل‌های قدیمی که با آن‌ها آشنا هستیم چاره‌ساز نیست برای اینکه در برابر چالش‌ها ایده‌های جدید داشته باشید باید خلاقیت خود را به کار بگیرید و ذهن خود را خلاق به بارآورید.
به خودتان اجازه اشتباه کردن بدهید
لطفاً جز افراد کمال‌گرا که می‌خواهند در زندگی هیچ اشتباهی انجام ندهند و همه‌چیز خیلی خوب پیش برود نباشید. شما باید به خود فرصت اشتباه کردن بدهید تا بتوانید برای پیدا کردن راه‌حل‌های جدید قدرت پیدا کنید. در طول زندگی سعی کنید که اشتباهات خود را بپذیرید، از آن‌ها درس بگیرید، از تجربیاتی که به دست می‌آورید برای حل مسائل استفاده کنید.
ذهن خود را به چالش بکشید
سؤال پرسیدن ذهن شمارا به چالش می‌کشد. اگر بتوانید سؤالات درستی از خودتان بپرسید برای حل مسئله راه‌حل‌های مختلف پیدا می‌کنید و می‌توانید به‌راحتی از پس چالش‌ها بربیایید.
بترسید و حرکت کنید
زندگی بدون روبرو شدن با چالش‌های جدید هیچ جذابیتی ندارد
ترس یک امر طبیعی برای همه انسان‌ها است بنابراین سعی کنید بترسید و راه‌حل‌های جدید را کشف کنید و در زندگی خود پیاده کنید.
برای خود یک الگوی مناسب انتخاب کنید
در هر زمینه‌ای که چالش دارید، در هر زمینه‌ای که می‌خواهید به موفقیت برسید سعی کنید برای خود یک الگو انتخاب کنید. از تجربیات آن فرد کمک بگیرید.
مشورت از افراد متخصص را فراموش نکنید
شما به کمک مشورت گرفتن می‌توانید از تجربیات افراد متخصص استفاده کنید.
شکست را بپذیرید
شکست در برنامه‌های زندگی یک امر طبیعی است. بنابراین همیشه سعی کنید برای خود راه‌حل‌های جایگزین داشته باشید تا اگر شکست خوردید از آن‌ها استفاده کنید.
به خودتان اجازه ناامید شدن دهید
گاهی ممکن است راه‌حل‌هایی که برای حل مسئله انتخاب می‌کنید چاره‌ساز نباشد و مجبور شوید که به دنبال راه‌حل‌های جدید بگردید. در این شرایط روحیه خود را حفظ کنید و ناامید نشوید.
از خود یک فرد متعهد بسازید
به خودتان قول بدهید که تا یک‌راه حل را به نتیجه نرساندید دست از کار نکشید.
غرور را کنار بگذارید
همه ما انسان‌های اجتماعی هستیم و گاهی ممکن است نیاز به کمک دیگران داشته باشیم. در این شرایط به‌جای اینکه مغرور باشیم و بخواهیم که مشکلاتمان را خودمان به‌تنهایی حل کنیم بهتر است که از افراد دیگر کمک بگیرید.
تارگت های کوتاه‌مدت برای خود بگذارید
برای خود اهداف کوتاه‌مدت تعیین کنید و مرحله‌به‌مرحله پیش بروید تا به آن‌ها برسید.
مطالعه را فراموش نکنید
کتاب خواندن جهان‌بینی شمارا گسترش می‌دهد. ذهن شما می‌تواند روش‌های متفاوت حل مسئله را بشناسد.
سؤال‌های خوب بپرسید
اگر شما پرسشگر خوبی باشید و از خود سؤالات مناسب بپرسید می‌توانید از تجربیات افراد موفق استفاده کنید.
واقع‌بین باشید
سعی کنید افکار رویایی را کنار بگذارید. در برخورد با مشکلات راه‌حل‌های واقع‌بینانه ارائه دهید. قضاوت را کنار بگذارید .قضاوت چه مثبت باشد چه منفی ذهن شمارا کور می‌کند.پس بهترِ است بدون قضاوت تمام راه‌حل‌های موجود برای حل مسئله را بسنجید.
صبر را تمرین کنید
برای رسیدن به راه‌حل مناسب برای حل مسئله عجول نباشید و با صبر و حوصله تمام قدم‌های حل مسئله را پشت سر بگذارید.
حل مسئله در کسب‌وکار
در سازمان‌های بزرگ همیشه چالش‌ها و مشکلات پیچیده و اتفاقات غیرمنتظره رخ می‌دهد که افراد سازمان را به‌شدت درگیر می‌کند. بنابراین یکی از مهارت‌های مهمی که تمام کارکنان یک سازمان و حتی مدیر یک سازمان باید داشته باشد مهارت حل مسئله است.
مهارت حل مسئله برای افراد یک سازمان مفاهیم متفاوتی دارد و شامل مجموعه‌ای از مهارت‌ها می‌شود. در این قسمت زیرشاخه‌های مهارت حل مسئله را به‌اختصار شرح می‌دهیم.
روشنفکری
روشنفکری ازجمله مسائلی است که با حل مسئله ارتباط مستقیم دارد. اگر کارکنان یک سازمان به‌خصوص مدیران افراد روشنفکری باشند، می‌توانند در برخورد با چالش‌ها بهتر عمل کنند. شما به‌عنوان یک فرد روشنفکر نباید در مواجهه با مشکلات به دنبال مقصر باشید. بلکه باید به دنبال پیدا کردن راه‌حل باشید. افراد روشنفکر هرگز به دنبال پاسخ پرسش‌هایی مثل چه کسی؟ نیستند. بلکه به دنبال چرایی هستند. آن‌ها هیچ‌کس را مقصر نمی‌دانند بلکه به دنبال این هستند تا ریشه مشکلات را حل کنند.
گوش دادن فعال
یکی دیگر از زیرشاخه‌های مهارت حل مسئله گوش دادن فعال است. که اتفاقاً در کوچینگ به این مسئله به‌صورت کامل پرداخته‌شده است. همه افراد به دنبال این هستند تا طرف مقابل حرفش تمام شود اما مدیرانی که توانایی حل مسئله بالایی دارند به صحبت‌های کارمندان با دقت گوش می‌دهند و به دنبال راه‌حل می‌گردند.
تحلیل مشکلات
مشکلات همیشه وجود دارند، بنابراین بجای اینکه از مشکلات فرار کنید سعی کنید ریشه مشکلات را پیدا کنید.
خلاقیت
یک ذهن خلاق می‌تواند راه‌حل‌های مختلفی برای حل مسائل بدهد.
تحقیق و پژوهش
مهارت تحقیق به افراد یک سازمان کمک می‌کند تا مشکلات را ریشه ایی حل کنید.
برقراری ارتباط
اگر شما ب عنوان یک مدیر یک‌راه حل در برابر چالش‌ها بخواهید ارائه دهید، باید مهارت‌های ارتباطی خود را تقویت کنید.
قابل‌اعتماد بودن
برای حل چالش‌های یک سازمان کارکنان آن سازمان باید افرادی معتمد و دلسوز باشند.
کار گروهی
حل چالش‌های یک سازمان نیازمند کارگروهی کارکنان است.